NGÀNH HÀNG NÔNG SẢN CHẾ BIẾN SÂU: ĐÂU LÀ THÁCH THỨC CẦN PHẢI VƯỢT QUA?

NGÀNH HÀNG NÔNG SẢN CHẾ BIẾN SÂU: 

ĐÂU LÀ THÁCH THỨC CẦN PHẢI VƯỢT QUA? 

—

1. Nông sản Việt xuất khẩu nhiều, nhưng thô 

2. Công nghệ là chìa khóa để đột phá 

3. Đi tìm lời giải cho bài toán “đầu ra” 

4. Lời kết

—-------------------------------------

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, vẫn còn tới 90% nông sản của Việt Nam xuất khẩu dưới dạng thô. Đây là một bất lợi khiến nông sản Việt bị ép giá, bấp bênh tại nhiều thị trường khó tính. Do đó, việc nỗ lực chuyển đổi sản xuất hướng đến các sản phẩm chế biến sâu (deep-processed products) nhằm tăng giá trị của nông sản Việt đang là hướng đi được nhắc đến. Tuy nhiên, để thực thi được chiến lược này là điều không dễ. Vậy đâu là những thách thức cần phải vượt qua? 

Nông sản Việt xuất khẩu nhiều, nhưng thô

Theo số liệu cập nhật từ Cục Hải quan (Bộ Tài chính), xuất khẩu rau quả Việt Nam 10 tháng đầu năm 2025 đạt khoảng 7,05 tỷ USD, đạt mức tăng trưởng 14,6% so với cùng kỳ năm trước. Điều đáng chú ý, đó là sự đa dạng hóa thị trường xuất khẩu của Việt Nam, không còn phụ thuộc vào thị trường truyền thống Trung Quốc như trước. Trong đó, có những thị trường ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ như: Hoa Kỳ (tăng 58,3%), Anh (tăng 50,8%), Đức tăng 54,5%), Trung Đông (tăng 51,8%), v.v… cho thấy sự dịch chuyển đáng kể của Việt Nam trong thị phần xuất khẩu của mình trong thời gian qua. Tuy nhiên, theo ghi nhận, phần lớn các sản phẩm được xuất khẩu đều là rau quả tươi hoặc rau quả sơ chế, không nhiều sản phẩm chế biến sâu có giá trị thương phẩm cao.

Hình 1. Nông sản xuất khẩu của Việt Nam đa phần đều là rau quả tươi hoặc sơ chế, ít có giá trị thương phẩm

Nhiều năm qua, mặc dù sở hữu một nền nông nghiệp phong phú, đa dạng với nhiều chủng loại nông sản chất lượng cao được người tiêu dùng quốc tế ưa chuộng, tuy nhiên đa phần đều là các sản phẩm tươi hoặc thô, kim ngạch xuất khẩu tăng nhưng giá trị thặng dư không đáng kể. Ngoài ra, thêm một điểm yếu nữa của nông sản Việt Nam là hạ tầng bảo quản và chế biến sau thu hoạch còn yếu, khiến hơn 20% nông sản thất thoát mỗi năm (theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Vì không có kho lạnh hay nhà máy chế biến sâu, nông dân buộc phải bán gấp khi vào mùa rộ. Điều này dẫn đến giá cả bấp bênh, thường xuyên xảy ra cảnh “được mùa, mất giá” của người nông dân Việt. 

Và từ thực trạng đó, rõ ràng là, việc chuyển đổi sản xuất sang các mô hình ứng dụng công nghệ chế biến sâu chính là chìa khóa để nâng cao giá trị cho nông sản Việt. Ai cũng có thể thấy được điều đó, tuy nhiên không phải doanh nghiệp Việt nào cũng đủ sức và đủ can đảm để bước vào cuộc chơi này. 

Công nghệ là chìa khóa để đột phá

Xuất thân là một người được đào tạo chính quy ngành Công nghệ thực phẩm, bà Văn Thị Thủy, Giám Đốc Công ty cổ phần Mekong Herbals đã cùng đội ngũ cộng sự đầu tư hơn 1 triệu USD cho công nghệ sấy thăng hoa kể từ năm 2022, là một trong số ít các doanh nghiệp Việt Nam mạnh dạn ứng dụng công nghệ ưu việt này vào trong sản xuất. 

“Sấy thăng hoa là phương pháp làm khô ở nhiệt độ âm sâu (có thể lên đến -50 độ C) dưới áp suất chân không giúp sản phẩm giữ nguyên hình dáng, màu sắc, hương vị và hầu hết các dưỡng chất thiết yếu vốn có. Phương pháp này tỏ ra vượt trội hơn so với các phương pháp sấy truyền thống vốn dùng nhiệt để sấy, dễ làm cho sản phẩm bị biến đổi, mất chất và không giữ được chất lượng, giữ được tinh túy”, bà Thủy cho biết. 

Ngoài ra, Mekong Herbals còn ứng dụng các công nghệ vượt trội khác như: 

• Công nghệ cấp đông IQF Nitrogen giúp cấp đông nhanh từng trái cây, rau củ riêng biệt, bảo toàn độ tươi ngon, kết cấu và giá trị dinh dưỡng
• Công nghệ sấy phun (spray drying) cho ra các sản phẩm bột mịn, ổn định, dễ hòa tan và giữ nguyên các đặc tính quan trọng
• Công nghệ cô đặc chân không giúp tăng độ đậm đặc, kéo dài thời gian bảo quản mà vẫn giữ nguyên hương vị tự nhiên

Hình 2. Những công nghệ chế biến vượt trội mà Mekong Herbals đang sở hữu

Với việc ứng dụng nhiều công nghệ vượt trội, năng lực đáp ứng đa dạng các yêu cầu của khách hàng quốc tế của Mekong Herbals được nâng lên rõ rệt. Có những đơn hàng được thực hiện với sự đa dạng mẫu mã, chủng loại sản phẩm nông sản được chế biến sâu từ nông sản Việt Nam, nhưng với nền tảng hạ tầng máy móc, trang thiết bị của mình, Mekong Herbals vẫn đáp ứng tốt, nhận được sự đánh giá cao từ phía khách hàng, đối tác.

“Tuy nhiên, dù vượt trội là thế, nhưng để vận hành và tối ưu hiệu quả hoạt động thì lại là một bài toán với chúng tôi. Chi phí bảo dưỡng, bảo trì và nhất là chi phí sửa chữa thiết bị khi bị hỏng hóc thường cao hơn với mặt bằng chung vì tại Việt Nam không có phụ tùng thay thế, buộc phải nhập khẩu từ chính hãng, làm đội chi phí lên rất nhiều”, bà Thủy cho biết thêm. 

Nỗi lo của người chủ doanh nghiệp này cũng là nỗi lo chung của nhiều đơn vị sản xuất và phân phối các sản phẩm chế biến sâu từ nông sản Việt. Khát khao được “Nâng tầm giá trị nông sản Việt” gần như là khát khao của bất kỳ doanh nhân nào trong ngành, nhưng khi gia nhập thị trường quốc tế, phải vận hành theo những quy luật chung của toàn cầu, các doanh nghiệp Việt cần phải có những hiểu biết sâu sắc về ngành, có tư duy, kỹ năng vận hành thông minh để tối ưu hiệu quả. Nếu không, thì khát khao cũng chỉ là một khát khao. 

Đi tìm lời giải cho bài toán nông sản chế biến sâu 

Suốt năm 2025, Mekong Herbals đã miệt mài tham gia hàng chục Hội chợ, triển lãm quốc tế để giới thiệu dòng sản phẩm chế biến sâu từ nông sản Việt Nam mà mình dành nhiều tâm huyết. Đi từ Á sang Âu, từ Đài Loan, Trung Quốc sang Trung Đông, EU, nơi nào có thể quảng bá, giới thiệu được các sản phẩm chế biến sâu chất lượng cao từ nông sản Việt Nam, Mekong Herbals cũng đều tìm tới để tìm cho mình một cơ hội. 

Bà Văn Thị Thủy, Giám Đốc công ty cho biết: “Mình có sản phẩm tốt, có công nghệ ưu việt thôi thì vẫn chưa đủ. Giữa một thị trường rộng lớn và cạnh tranh khốc liệt, việc chủ động tìm đầu ra cho sản phẩm, tăng cường các hoạt động marketing, tiếp thị để gia tăng nhận diện thương hiệu cùng các đặc tính nổi trội của dòng sản phẩm cao cấp này cũng là điều cần phải được quan tâm và dành nhiều nguồn lực”. Từ sự chủ động này, Mekong Herbals đã có những đơn hàng lớn, giá trị cao, chứng tỏ nhu cầu của thế giới với dòng sản phẩm này là hiện hữu. Hiện tại, các sản phẩm chế biến sâu chất lượng cao của Mekong Herbals đã được các đối tác tin cậy và đánh giá cao, được xuất khẩu đến hơn 20 quốc gia trên thế giới. 

Hình 3. Bà Văn Thị Thủy (GĐ Mekong Herbals) cùng với những sản phẩm chế biến sâu chất lượng cao từ nông sản Việt Nam đạt chuẩn xuất khẩu

Tuy nhiên, không phải dễ dàng mà Mekong Herbals xuất khẩu thành công những đơn hàng này. Mekong Herbals đã từng phải tỉ mẩn điều chỉnh độ Brix của sản phẩm nước ép cần tây cô đặc theo đúng định lượng mà một đối tác ở Mỹ yêu câu. Hoặc như để thông quan lô hàng 10 loại trái cây sấy thăng hoa cho một khách hàng ở Pháp, Mekong Herbals cũng phải rất vất vả và tốn nhiều công sức và thời gian mới có thể đáp ứng được những yêu cầu, quy định khắt khe của một trong những thành viên của Khối EU vốn rất đề cao lối sống xanh, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững này. 

“Những thành công bước đầu đó đã mang tới cho Mekong Herbals nhiều kinh nghiệm quý giá. Rằng để hội nhập sâu rộng vào thị trường quốc tế, sản phẩm tốt, chất lượng cao thôi chưa đủ, đó chỉ mới là điều kiện cần thôi, còn thông hiểu thị trường, nắm bắt nhu cầu, mong muốn của từng đối tác, khách hàng mới là thứ dùng để hoàn thiện”, bà Thủy nhận định. 

Lời kết

Các chuyên gia nông nghiệp dự báo, giai đoạn 2026 - 2030 sẽ là thời điểm bứt phá của rau quả chế biến Việt Nam khi Trung Quốc tiếp tục mở cửa thêm nhiều loại trái cây chế biến, trong khi Mỹ và châu Âu đẩy mạnh nhu cầu nhập khẩu các sản phẩm "xanh" và bền vững. Các hiệp định thương mại tự do FTA đang ở ra những cánh cửa rộng lớn để nông sản Việt Nam hội nhập sâu rộng. Nếu tận dụng tốt ưu thế này, kết hợp với đầu tư công nghệ chế biến sâu, chú trọng gầy dựng và phát triển các vùng trồng nguyên liệu đạt chuẩn, cùng với đó là sự chủ động, linh hoạt trong việc tìm kiếm đầu ra, tin rằng Mekong Herbals và nhiều doanh nghiệp khác trong ngành sẽ tạo ra cho mình những kết quả tối ưu, góp phần duy trì tốc độ tăng trưởng 2 con số mỗi năm cho ngành nông sản Việt Nam, đưa rau quả chế biến trở thành nhóm hàng xuất khẩu tỷ USD ổn định, không còn phụ thuộc vào quá nhiều vào xuất khẩu tươi, xuất khẩu thô như trước.